PROGRAMLAMA NEDİR?

Program nedir? Ya da "yazılım nedir?" gibi sorulara, "bilgisayarın donanım kısmına yaşam veren komutlardır" gibi yanıtlar verilir. Burada vurgulanan; eğer bilgisayarda bir işi yapacaksak, onu gerçekleştirmek için program yazmamız gerekir. Örneğin, derslerimizin kayıtlarını ve notlarımızı tutmak istiyorsak ya da müşterilerimizin kayıtlarını tutmak istiyorsak bir programa gereksinimimiz var. Bunu Microsoft Excel gibi bir program aracılığıyla da yapabilirsiniz. Ancak program yazabilmek, bu işler için özel bir çözüm ya da uygulama geliştirmek anlamına gelir. İşte bu nedenle da yazılım yerine daha çok uygulama geliştirme (development) terimi kullanılır.

Buradan "programı nasıl yazacağız?" sorusu akla gelir. Program, öncelikle bir işletim sistemi ya da platform için yazılır. Örneğin Windows XP için yazılan bir program Linux işletim sisteminde çalışmayacaktır. Platformun ardından programın yazılacağı dil seçilir. Örneğin Visual Basic ya da C++ gibi. Bu diller, bizim program yazmamızı sağlarlar. Bizim anlaşılabilir şekilde program geliştirmemizi ve geliştirdiğimiz programı bilgisayarın doğrudan çalıştırabileceği makine diline çevirirler. İşte, kabaca bu sürece programlama denir.

A. PROGRAM NEDİR?
Bir program bilgisayara ne yapması gerektiğini söyleyen bir dizi komuttur. Bilgisayarlar işlemlerin kendi anlayacağı dilde (makine dili) açıkça yazılmasını isterler. Ancak bu işlemlerin makine dilinde bir programcı tarafından yapılması yerine programlamanın yapısal biçimde bir dil aracılığıyla yapılmasını ve daha sonra çevrilerek bilgisayara anlatılması işlemini programlama dilleri üstlenirler. Bu çevirme işlemine derleme (compile) ya da yorumlama (interpriting) denir.

B. NESNE TABANLI PROGRAMLAMA
Nesne tabanlı programlama (object-oriented programming-OOP), program geliştirmek için kullanılan bir teknolojidir. OOP terimi değişik anlamlar taşımakla birlikte sağladığı standartlarla bileşen (component) programlamasını kolaylaştırmaktadır. Visual Basic özünde nesne-temelli bir programlama dilidir. Çok sayıda nesne hazır olarak Visual Basic içinde bulunur programcılar bu nesneleri kullanarak program yazarlar.

OOP (Object-Oriented Programming) üç prensipe sahiptir: encapsulation, inheritance, ve polymorphism. Bu terimlere kısaca bir bakalım:

Encapsulation nesne hakkındaki bilgiler ve işlemler anlamına gelir. Metot ve özellik olarak adlandırdığımız bu işlemler bir nesnenin niteliklerini ve işlemlerini ortaya koyar. Örneğin bir arabanın rengi, büyüklüğü gibi özellikleri.

Inheritance (miras, etkilenme) sözcüğünün anlamı ise bir nesnenin başka bir nesne üzerine (bir üst nesneden etkilenerek) kurulmasıdır. Örneğin bir arabanın parçalardan oluşması ve parçanın da arabanın tam nesnesinden etkilenmesi gibi.

Polymorphism ise belli bir işlemin (metodun) birçok nesne tarafından kullanılmasıdır.

NOT: Kanımca, .NET ile birlikte Microsoft gerçekten OOP üzerinde durmakta. Sizlere en kısa zamanda .NET dillerini öneririm. Bildiğiniz gibi sitemizde C# .NET dili var.

C. OLAY-TEMELLİ PROGRAMLAMA
Nesne temelli programlama gibi bir programlama teknolojisi olmamakla birlikte; adından söz edeceğimiz bir yaklaşım da olay temelli programlamadır. Bu terim daha çok kullanıcıyla iletişim kuran programlar geliştirme anlamına gelir. Kullanıcının fare tıklaması, klavyeden yazı yazması ya da neden olduğu diğer işlemler birer olay olarak algılanır ve programın işleyişi ona göre yönlenir.

Olay-temelli programlama (event-driven programming), klasik programlamanın aksine kullanıcıların işlemlerine (yapacakları hareketlere) göre programın yanıt vermesi temeline kurulu bir programlama sistemidir. Visual Basic ile geliştireceğimiz programlar için çoğunlukla olay temelli denilebilir.

II. MİCROSOFT VİSUAL BASİC
Visual Basic (VB olarak da anılır) Microsoft tarafından geliştirilmiş modern bir programlama ortamıdır. Visual Basic'in bir programın yazılıp çalıştırılmasından öte, program geliştirmek için çok sayıda araca sahip olması; kullanıcı arabiriminin tasarlanması, hataların giderilmesi, veritabanı yaratmak, gibi gelişmiş özelliklere sahiptir.

Visual Basic ile farklı düzeylerde (konularda) programlar geliştirilebilir. Visual Basic ile küçük bir işlemler için program geliştirilebileceği gibi, profesyonel programlar, veritabanı uygulamaları ve hatta Internet uygulamaları bile geliştirmek mümkündür. Örneğin bir cari hesap, stok, satış, imalat vb uygulamaları, oyun programı vb.

Visual Basic'in sahip olduğu araçlar:

-Kullanıcı ara birimi geliştirmek için çok sayıda kontrol.

-Programı derleme ve hata bulmaya yönelik çok sayıda araç.

-Değişik veritabanlarına erişim.

-Diğer uygulamaların fonksiyonlarını kullanmayı sağlayan Active XT teknolojisi.

-Uygulamanın EXE dosya olarak üretilebilmesi ve dağıtılması.

-Raporlama araçları.

-Veri yapısı araçları.

Visual Basic ile neler yapabiliriz?

-Basit ve genel amaçlı uygulamalar.

-Şirketler için geliştirilen özel uygulamalar.

-Ticari programlar, satış sistemleri, veritabanı uygulamaları.

-Ticari amaçlı paket programlar.

-Web uygulamaları.

A. BİR VİSUAL BASİC PROGRAMININ KISIMLARI
Bir programı belli kısımlardan oluşur. Bunların en basit olarak şu şekilde ele alabiliriz:

-Kullanıcı arabirimi.

-Bilgi işleme (hesaplamalar)

-Bilgi saklama (veritabanı işlemleri).

-Raporlama işlemleri.

Kullanıcı arabirimi bir programın ekranını oluşturur. Diğer bir deyişle kullanıcıların bilgi girdiği etkileşimli ekranlardır. Bunlara form diyeceğiz.

Bilgi işleme kısmı, programın yapacağı hesaplamaları ve işlemleri kapsar. Bu daha çok programın mantığı olarak adlandırılır.

Veritabanı işlemleri, bildiğiniz gibi birçok uygulama için çok önemlidir. Yine aynı şekilde raporlama da bilgilerin yazıcıdan ya da ekrandan alınmasını sağlar.

B. VB 6.0'I BAŞLATMAK
Visual Basic 6.0'ın Windows işletim sistemleri üzerine kurulması ile birlikle Visual Studio 6.0 program grubu ya da Visual Basic 6.0 program grubu Start menüsünde Programs grubunda yer alır. Visual Basic'i başlatmak için bu seçenek üzerine tıklanır.

C. ÇALIŞMA ORTAMI
Visual Basic 6.0'ın başlatılmasıyla birlikte, önce yazılacak programın (projenin) türü sorulur. Bu varsayım olarak (yaygın olarak) .EXE olarak seçilir. Ardından programlama ortamı ekrana gelir.

Visual Basic 6.0 ortamı özellikle program birimlerinin düzenlenmesi için çok sayıda bölüme sahiptir. Bu bölümler aracılığıyla programın tasarımı yapılır ve kod yazılır.

Visual Basic çalışma ortamı programın arabiriminin geliştirilmesi bakımından bir tasarım zamanı (design time) program geliştirme ortamıdır. Örneğin bir formun ya da bir kontrolün özellikleri, özellik tablosundan düzenlenebilir. Form ve diğer kontroller seçilerek özellikler (Properties) tablosundan renkleri vb. bütün özellikleri düzenlenebilir.

Project Penceresi:

Yeni bir Visual Basic programına bir proje (project) olarak başlanır. Bir projeye (uygulama) başlamadan önce geliştirilecek programın türü seçilir. Varsayılan proje türü Standard EXE dir. Standard EXE program, EXE dosya olarak çalışabilir bir programı yaratmak anlamına gelir.

Tablo: Proje tipleri

Standard EXE Normal bir Visual Basic projesi.

ActiveX EXE ActiveX kodu yaratma

ActiveX DLL ActiveX bileşini yaratma

ActiveX Control ActiveX kontrolü yaratma

VB Application Wizard Bir Visual Basic uygulamasını adım adım yaratır

VB Wizard Manager Sihirbaz yaratmayı sağlar.

Data Project Server veritabanlarına ulaşmak için yaratılan veritabanı projesi.

IIS Application Internet Information Server uygulaması yaratır.

Addin Add-in nesneleri yaratır.

ActiveX Document Dll ActiveX belgesi DLL olarak.

ActiveX Document EXE ActiveX belgesi EXE olarak.

DHTML Application Dynamic HTML (DHTML) teknolojisi Microsoft Internet Explorer içinde yer alacak sayfalar yaratır.

VB Enterprise Edition Co. Visual Basic Enterprise Edition özellikleri.

Open düğmesine tıklayarak ya da seçilen proje türüne çift tıklayarak yeni bir projeye başlanır.

Çalışma Ortamı:

Proje penceresiyle birlikte bir form ekrana gelir. Projenin başlangıç adı Project1, formun başlangıç adı ise Form1 dir.

Çalışma ortamının üst tarafında Visual Basic 6.0'ın menü çubuğu ve standart araç çubuğu yer alır. Ortamın sol tarafında araç kutusu (toolbox) yer alır. Ortada ise proje penceresi ve içinde bir form durur.

Ortamın sağ tarafında ise proje içindeki formları, modülleri ve diğer bileşenleri gösteren Project penceresi bulunur. Onun altında Properties (Özellikler) penceresi yer alır.

Çalışma ortamındaki ana sahne formdur. Programcı formu kullanıcının karşına gelecek ekran gibi düşünür ve tasarlar. Bu tasarımda ise yapılan ana işlem kontrolleri form üzerine yerleştirilmesidir.

Formlar:

Hemen hemen her Visual Basic uygulamasında bir form bulunur. Form üzerine denetimler ve grafikler eklenerek uygulama geliştirilir. Her bir form aynı zamanda form tasarımının yapıldığı bir alandır.

Formlar uygulamanın (programın) kullanıcı arabirimini oluşturur. Visual Basic kontrollerinden (components) istenilen kontroller form üzerine fare ile yerleştirilerek uygulamanın arabirimi oluşturulur.

Örneğin bir bilgi giriş ekranı form olarak yaratılır:

ADI: [metin kutusu]

ADRESİ: [metin kutusu]

NUMARASI: [metin kutusu]

Bu arabirim üzerinde metin kutuları (textbox), komut düğmeleri (command buttons) gibi veri-işlem elemanları yer alır. Ardından istenilen olaylara göre kodlar yazılarak programın yazılması sağlanır.

Kontroller:

İşte kullanıcı arabirimini hazırlamak için formlar üzerine veri girişi için metin kutusu (text box), bir işlemi başlatmak için komut düğmesi (command button) gibi birimler yerleştirilir. Bu veri-işlem birimlerine kontrol (control) denir. Bu kontroller, Visual Basic ortamında yer alan araç kutusundan seçilerek kullanılır.

Araç Kutusu (Toolbox):

Görsel programlama ortamlarında görsel kontrollerin çizilmesi için zengin bir araç kutusu kullanılır. Visual Basic araç kutusunda programın tasarımı sırasında kullanılmak üzere çok sayıda aracı içerir.

Araç kutusunda yer alan

Standart kontrol İşlevi

PictureBox Resim kutusu: Bitmap, Icon, Gif resimlerin gösterilmesini sağlar.

Label Etiket: Sadece bilgi vermek ya da görüntü olarak form üzerinde durur. Genellikle metin kutularının adlarını göstermek için kullanılır.

TextBox Metin kutusu: Veri girişi için kullanılan bir kontroldür. Hemen hemen bütün programlarda kullanıcılardan veri girişi, değiştirme yapması gereken alanlar gerekir. İşte metin kutusu bu amaçla kullanılır.

Frame Çerçeve: Kontrolleri gruplamak için kullanılır.

CommandButton Komut düğmesi: Bir işlemin başlatılmasını sağlar. Genellikle fare ile üzerine tıklanarak kullanılır.

CheckBox İşaret kutusu: Bir seçim yapmayı sağlar.

OptionBox Seçenek kutusu: Seçim yapmayı sağlar.

ComboBox Açılan kutu:

ListBox Liste: Birçok elemanı liste biçiminde göstermek için kullanılır.

HScrollBar Yatay kaydırma çubuğu: Yatay olarak kullanılan kaydırma çubuğu.

VScrollBar Dikey kaydırma çubuğu: Dikey olarak kullanılan kaydırma çubuğu.

Timer Zaman saati: Zamanın takip edilmesini sağlar.

DriveListBox Sürücü listesi: Sistemdeki sürücüleri listeler.

DirListBox Dizin listesi: Sistemdeki dizinleri (klasörleri) listeler.

FileListBox Dosya listesi: Bir dizin içindeki dosyaları gösterir.

Shape Şekil: Şekil çizmeyi sağlar.

Line Çizgi: Düz çizgi çizmek için kullanılır.

Image Resim gösterme: Sadece resimleri göstermek için kullanılır.

Data Data: Verileri göstermek için kullanılır.

D. FORM ÜZERİNE BİR KONTROL YERLEŞTİRMEK
Bir Visual Basic programının kullanıcı arabirimi form üzerine yerleştirilen kontroller ile tasarlanır. Bir kontrolün form üzerine yerleştirilmesi için şu işlemler yapılır:

1. Araç kutusundan istenilen araç üzerine tıklanır. Örneğin Text Box.

2. Form üzerinde istenilen bir yere gelinir ve kontrolün sol üst köşesi yerleştireceğiniz yere fare ile tıklanarak sürükleyin ve kontrol yerleştirilir.